Op maandag 14 januari start het Wilhelmina Kinderziekenhuis met het nieuwe Centrum voor Ontwikkelingsachterstand. Dit centrum biedt zo snel mogelijk de juiste diagnostiek. Een coördinerend verpleegkundige begeleidt ouders en kind vanaf dag één. Ook kan zo nodig direct DNA-diagnostiek worden ingezet. De afdeling genetica is dan ook nauw betrokken bij het nieuwe centrum.  Op het nieuwsplatform van het UMC Utrecht verschijnt een mooie reportage over het nieuwe centrum.

Vanaf maandag 14 januari kunnen kinderen met een ontwikkelingsachterstand en hun ouders via de (huis)arts direct terecht bij het Centrum voor Ontwikkelingsachterstand van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (UMC Utrecht). Het centrum kent drie belangrijke uitgangspunten: als het zinvol is, meteen DNA-diagnostiek inzetten, een gezamenlijk spreekuur met de benodigde medisch specialisten en een coördinerend verpleegkundige die ouders en kind vanaf dag één begeleidt.

Later rollen
Kinderen met een ontwikkelingsachterstand ontwikkelen zich (veel) langzamer dan hun leeftijdsgenoten. Ze gaan bijvoorbeeld later rollen, zitten, staan, lopen of praten. Vaak zijn er vanaf de geboorte al (lichamelijke) klachten of is het moeilijk om contact te krijgen. Soms wordt een ontwikkelingsachterstand pas later duidelijk. In dat geval kan het zijn dat de ontwikkeling van het kind stopt of zelfs achteruit gaat. Om er achter te komen welke zorg een kind precies nodig heeft, is het belangrijk om vroeg onderzoek te doen. Soms is daarmee stilstand of verdere achteruitgang te voorkomen. Een goed beeld krijgen van de ontwikkelingsachterstand en zo snel mogelijk de oorzaak achterhalen is dus belangrijk om zo snel mogelijk de juiste zorg te bieden. Een goed voorbeeld hiervan is het familieverhaal van Dorien.

Elf ingangen
Jaarlijks komen circa 450 kinderen met een ontwikkelingsachterstand (en hun ouders) in het Wilhelmina Kinderziekenhuis. Tot voor kort gebeurde dat via wel elf verschillende ingangen: afhankelijk van symptomen en verwijzer via de poli Algemene Kindergeneeskunde, de poli kinderneurologie, de poli metabole ziekten, de afdeling Genetica, Kind & Communicatie, het Sylvia Tóth Centrum, het Kinderbewegingscentrum, de afdeling Psychologie of Psychiatrie of het Expertisecentrum 22q11.2.

Dat leidde nogal eens tot lange trajecten en onnodige diagnostiek. Ook voelden ouders zich geregeld verloren en hadden ze soms met tientallen zorgverleners te maken: van medisch specialisten en paramedici tot revalidatiecentra tot instellingen voor verstandelijk gehandicapten.

Ouders
Initiatiefnemers dr. Marie-José van den Boogaard (klinisch geneticus) en dr. Gepke Visser (kinderarts metabole ziekten) zijn in 2018 gestart met de ontwikkeling van het nieuwe Centrum voor Ontwikkelingsachterstand. Dat is zo opgezet, dat diagnostiek en zorg voor deze kinderen en hun ouders beter, prettiger en efficiënter is. Bij de oprichting zijn ouders en patiëntenorganisaties betrokken, zoals de Vereniging Samenwerkende Ouder- en Patiëntenorganisaties (VSOP). Mede op hun verzoek is een coördinerend verpleegkundige aangesteld die de ouders vanaf het eerste contact ondersteunt. Ook verwijzende (huis)artsen kunnen bij haar terecht. Hiermee wordt ondervangen dat ouders of verwijzers zelf met meerdere medisch specialisten contact moeten onderhouden. Hierin onderscheidt het Centrum voor Ontwikkelingsachterstand zich van vergelijkbare initiateven. Bij het nieuwe centrum start ook de organisatie van vervolgzorg, of er nu wel of geen diagnose kan worden gesteld.

Eerste afspraak
Na verwijzing naar het Centrum voor Ontwikkelingsachterstand beoordeelt een team van medisch specialisten welke arts op de eerste afspraak het kind zal zien. Meestal is dit de coördinerend verpleegkundige plus een kinderarts, een klinisch geneticus of een metabole kinderarts. Het team bestaat verder uit een kinderneuroloog, een kinderrevalidatiearts, een kinder-KNO-arts, een kinderpsychiater, een arts verstandelijk gehandicapten (AVG) een kinderfysiotherapeut en een maatschappelijk werker. De praktische werkwijze van het centrum is te zien in deze video.

DNA
Als het zinvol lijkt, zal het Centrum voor Ontwikkelingsachterstand in overleg met de ouders zo snel mogelijk DNA-onderzoek inzetten. “Het onderzoeken van de genen levert steeds meer informatie op”, vertelt klinisch geneticus Marie-José van den Boogaard. “Bij gemiddeld vier van de tien kinderen met een ontwikkelingsachterstand is de oorzaak te vinden met DNA-onderzoek, zoals een SNP-array en/of Whole Exome Sequencing (WES).” Voordeel van DNA-onderzoek is dat daarvoor alleen een buisje bloed nodig is. Andere diagnostiek wordt daarmee soms overbodig, bijvoorbeeld onderzoeken die voor kinderen belastend kunnen zijn zoals het nemen van een biopt of het maken van scans.

Wetenschappelijk onderzoek
Een ontwikkelingsachterstand kan het gevolg zijn van een zeldzame aandoening door een verandering in het DNA en/of de stofwisseling. Ook al weten we steeds meer over ons DNA, nog niet alles is bekend. Het UMC Utrecht doet daarom wetenschappelijk onderzoek naar zeldzame aandoeningen. Levert (DNA-)onderzoek bij het Centrum voor Ontwikkelingsachterstand geen uitslag op, dan kan er soms wetenschappelijk onderzoek worden gedaan om te proberen de oorzaak alsnog te achterhalen.

Meer weten? Kijk op de webpagina van het nieuwe Centrum voor Ontwikkelingsachterstand

Start Centrum voor Ontwikkelingsachterstand 

Genetisch variatie: hoe scheid je het kaf van het koren?

Veertig tot tachtig van de 1000 levendgeborenen heeft een genetische afwijking met ziekte tot gevolg. De genoomdiagnostiek is erop gericht om varianten (verschillen in de DNA-sequentie) in het erfelijk materiaal op te sporen. Als een gevonden variant kan worden gekoppeld aan een ziekte, spreken we van een genetische diagnose. Zo’n diagnose is belangrijk voor de behandeling van de aandoening en het inschatten van de kans op herhaling bij een volgende zwangerschap. Maar hoe scheid je nu de onschuldige van de ziekmakende varianten? Daarop promoveerde laboratoriumspecialist Ellen van Binsbergen op 25 januari aan de Universiteit Utrecht.

Het opsporen van varianten in het genoom wordt steeds makkelijker. Een uitdaging is om onderscheid te maken tussen normale variatie in het erfelijk materiaal en variatie die zal leiden tot ziekte. Ook bij gezonde mensen komen namelijk veel variaties voor. Verder kan het rapporteren van een onzekere variant ook onnodig onrust geven: het is voor sommige varianten immers niet zeker of ze tot ziekte zullen leiden. Hoe scheid je het kaf van het koren?

Zeldzame ziekten
In haar promotie-onderzoek ging Ellen van Binsbergen, laboratoriumspecialist klinische genetica, na welke informatie over een DNA-variant nodig is om een betrouwbare inschatting te kunnen maken over een samenhang met ziekte. Het vergelijken van DNA-varianten met bekende en relevante sets van DNA-varianten blijkt van meerwaarde. Daarbij is het nationaal en internationaal delen van data tussen laboratoria van toegevoegde waarde, zeker als het zeldzame aandoeningen betreft. Informatie over de overerving en een uitgebreide klinische beschrijving van de patiënt zijn eveneens belangrijk.

Volledig beeld
Welke genetische test nu het meest geschikt is om tot een diagnose te komen, verschilt per patiënt. Soms is een test met een relatief lage resolutie, bijvoorbeeld een array-based test, genoeg om tot een genetische diagnose te komen. Maar soms blijkt daarvoor de test met de hoogste mogelijke resolutie nodig, zoals een whole genome sequencing-techniek zoals mate pair analyse. Hiermee kunnen copy number variations (CNV’s) en andere structurele DNA-varianten tot op de individuele base in kaart worden gebracht. In andere gevallen blijkt een combinatie van technieken nodig. De discussie over welke techniek bij welke patiënt het beste is, lijkt echter bijna achterhaald. Momenteel is namelijk een technologische revolutie gaande in klinisch genetische diagnostische laboratoria, waarbij whole genome sequencing (WGS) een steeds centralere rol inneemt. WGS biedt de mogelijkheid om het hele genoom base voor base in kaart te brengen. Door dit (bijna) volledige beeld van het genoom kunnen (bijna) alle type DNA varianten worden opgespoord.

Delen van data
De opkomst van WGS zal leiden tot meer genetische diagnoses, omdat hiermee meer delen van het genoom in detail kunnen worden bekeken. WGS zal echter ook vragen met zich meebrengen. Bij een genoombrede DNA-variantenanalyse worden namelijk meer varianten gevonden. Een groot deel daarvan zal normale, maar wel nu nog onbekende variaties betreffen. Het scheiden van kaf en koren zal voor sommige delen van het genoom echter nog een hele opgave zijn, bijvoorbeeld voor gebieden tussen genen waar nog niet zoveel ervaring mee en kennis over bestaat. Juist dat maakt het (inter)nationaal delen van data en kennis binnen de genetica noodzakelijk. Ellen van Binsbergen: “Je DNA-profiel is superpersoonlijk. Dat maakt het een hele uitdaging om data te delen zonder de privacy van de patiënt te schaden en binnen de steeds strengere wetgeving daaromheen te blijven, maar wel ten behoeve van patiënten verder te komen in de kennis van ziektebeelden en de behandeling daarvan. “

Het proefschrift van Ellen van Binsbergen is getiteld Structural Genomic Variation in Patients with Congenital Disease – Evolution in Variant Detection and Interpretation.